Wat is satsang eigenlijk?
Satsang betekent samenkomen in waarheid. En wanneer we in dergelijke bijeenkomsten het woord waarheid gebruiken, verwijzen we naar Dat wat altijd waar is, wat onveranderlijk is en onmeetbaar.
‘Dat’ is niet in woorden te vangen. Toch hebben we daar vele benamingen voor bedacht, die allemaal de geur van het onbenoembare in zich dragen: ware natuur, onverdeelde essentie – of, wat minder abstract: ons ware thuis, waar vrede woont, waar vrijheid en onvoorwaardelijke liefde wonen en een groot mededogen.
Wat gebeurt er in satsang?
Het merkwaardige is dat juist woorden – geladen met de shakti* van de leraar – het vermogen hebben zo diep door te dringen, dat je je essentie her-innert. Hierdoor besef je dat je Thuis nooit verlaten hebt. Ergens weet je het al lang. Maar het lijkt wel of je zelf niet bij dat weten kunt komen. Het weten in jou moet aangeraakt worden, het moet verlicht worden. De transformatieve kracht van het woord werpt licht in je hart.
Wat een wonder! En dat kan alleen iemand doen in wie het woord gerealiseerd is. De kracht van het woord, zo mysterieus.
Wil je iets meer vertellen over ontwaken?
Ontwaken is een uitdoven, een uitdoven van het verlangen naar bevrijding, een uitdoven van gemis en lijden, een uitdoven van weerstand en van splijtende oordelen. Je wezen opent zich en valt in diepe rust. Het leven wordt geleefd – niet langer als een vermeend persoon, maar als het leven zelve, heel gewoon, heel neutraal, heel vervuld.
Sommigen denken dat het ervaren van eenheid ontwaken is. Ik noem dat liever ‘een kijkje in de keuken van God’. Het leven zal je wel laten zien hoe enkelvoudig en transparant je zicht is en hoe licht je leven. Vaak is zo’n prachtige ervaring een nieuw begin, waarna nog een lange tijd van verstilling volgt.
Wat is het verschil tussen satsang en therapie?
Het grote verschil tussen therapie en non-dualistische spiritualiteit is, dat hier iedere interesse ophoudt voor wat je voelt of denkt. Hier komen we in een totaal andere dimensie. Je laat de fascinatie achter je voor hoe je je voelt. Net als de fascinatie voor je vermeende identiteit, voor je verworvenheden, je status of je bezit. Je wordt verleid te schouwen en je toe te vertrouwen aan het universele mysterie, dat zowel voorafgaat aan alle manifestatie als deze doordrenkt.
Je gaat beseffen dat iedere scheiding die je maakt een bedenksel is, en in essentie een misverstand. Eén kan niet gescheiden worden. Vanuit dit oorspronkelijke perspectief hoort alles bij elkaar, is er één totaliteit. Welk ding zou je uit het bestaan willen halen en waar zou je het willen laten?
Woorden als waarheid, onvoorwaardelijke liefde en vrijheid verwijzen naar dit mysterie dat niet te vinden is binnen de ervaringswereld van tijd en ruimte. Je dient dus een diepgaand onderzoek aan te gaan om te ontdekken dat geen enkel idee enige substantie heeft. Heb je de moed om te leven met lege handen, zonder ondersteuning van welk idee dan ook? Wie is erin geïnteresseerd om het totale verlies van identiteit aan te gaan, wie is bereid om in volkomen openheid en kwetsbaarheid te erkennen niemand te zijn?
Welke rol spelen concepten in satsang?
Met het geven van satsang, valt het me op dat de prachtige spirituele concepten vaak te vroeg terzijde worden gelegd. Begrippen als vrijheid, leegte, het pad, God, zelfrealisatie – het zijn beelden en woorden waar je je mee kunt voeden. Doordrenk je met de indringende woorden die vanuit de boeken en de meesters tot je komen. Zij kunnen je meevoeren naar hun onthulling, naar de openbaring van leegte. Laat de sfeer van deze concepten je meenemen en geef het bestaan de gelegenheid zich te openen. Ontneem jezelf de mogelijkheid tot onthulling niet, door wat dient als een verwijzing, opnieuw vast te leggen in een overtuiging.
Saboteer je met overtuigingen je vrijheid?
Daarmee blokkeer je je ontvouwing vanuit een halfverteerde Advaitische optiek. Je bezweert zo een bepaalde situatie bijvoorbeeld met: ‘Oh, alles is illusie, alles is één, ik heb geen keuze, ik kan niets doen’ – terwijl hier nu net het onderscheidingsvermogen geslepen dient te worden. Alle verwijzingen naar je essentie – iedere hint, elk concept – kun je gebruiken óf voor je sabotage óf voor verdieping van je inzichten. De woorden hebben het vermogen om je thuis te brengen in alles doordringende stilte. Om die reden is volkomen oprechtheid zo belangrijk. Gewoon eerlijk de situatie onder ogen zien. Niet zoals die was, niet zoals die zou moeten zijn maar eenvoudigweg zoals die is. Het leven behoeft geen voorwaarden, behoeft geen commentaar, verklaring of interpretatie.
Wat kun je nou doen of oefenen voor verlichting?
Leg alles neer en doe niets. Luister naar de wind in de bomen, hoor de bel van de tram, zie een kind huppelen in de straat, een man die een dak repareert. Benoem niets, geef nergens commentaar op, wees daar waar je aandacht valt en verder niets. Iedere dag een kwartier, een openbaring.
Welke rol speelt discipline in satsang?
Wij denken bij het woord discipline altijd aan tucht, maar het betekent eerder onderwijs, onderricht, de dharma*. De discipel dient open en bereid te zijn om het onderricht te ontvangen. Het is een passie en toe- wijding voor het leven. In satsang word je geïnspireerd, wijsheid wordt in jou wakker geroepen en de liefde verdiept. En in het leven van alledag word je uitgedaagd om je inzichten te leven. Als kind al vond ik het woord discipel het mooiste woord dat ik kende, terwijl ik niet eens wist wat het betekende. Het was mijn geheime woord. Als ik groot was wilde ik discipel worden, het leek mij de mooiste wijze van leven, al wist ik niet wat dat inhield. Zo zie je weer dat het weten altijd sluimert in je hart.
Was jij Prajnaparamita, als kind gelukkig?
Dat kind groeide op in een stabiel gezin waar niets ontbrak. Toch was ik niet echt gelukkig. Nooit was ik echt vervuld, ik voelde me zo eenzaam en verloren en dacht zelfs dat dit normaal was. Ik weet nog goed dat ik op de middelbare school zat en dacht: als ik nou maar in Amsterdam woon, geneeskunde studeer en een vriendje heb, dan zal ik wel gelukkig worden. En wat denk je? Ik woonde in Amsterdam, ik had een vriendje en studeerde geneeskunde, al mijn verlangens waren vervuld en nog steeds was ik niet gelukkig. Dat was een grote schok. Ik was negentien jaar en had geen enkel verlangen meer. Toen wist ik zeker dat het geluk van de wereld mij nooit zou kunnen vervullen en ik riep het universum om hulp.
Ben je toen naar satsang gegaan?
Ik wist niet eens van het bestaan van satsang. Misschien was er in die tijd zelfs niemand in Nederland waar je hiervoor naar toe kon gaan.
Pas tien jaar later ontmoette ik Alexander Smit en herkende ik onmiddellijk: dit is waar ik heel mijn leven naar had gehunkerd: thuis! Ik dacht: zie je wel, het bestaat, ik wist het wel! Waar het in het leven werkelijk om gaat zie ik hier, in zijn ogen…
Ik wist nu dat het mogelijk was me te verlossen van die existentiële eenzaamheid. Mijn sadhana* kon eindelijk beginnen en ik stortte mij in het louterende vuur. Waar hij maar satsang gaf, daar was ik, in ontroering, in herkenning, in grote dankbaarheid.
Onverzadigbaar zoog ik de wijze woorden op die zo diep in mij weerklonken. Hoe had ik daar zelf ooit bij kunnen komen? Ik besefte maar al te goed dat het de aanwezigheid en de bevrijdende expressie van een gerealiseerde waren, die het vermogen hadden de sluiers van onwetendheid op te lossen en dit innerlijke weten te verwerkelijken.
Tien jaar en vele indrukwekkende inzichten later, was het onderricht in mijn hart geëtst. Alles was duidelijk, maar mijn hart was nog niet bevrijd.
Ik ging naar India, naar Papaji. Ik hield heel veel van hem en had groot respect voor hem, maar nog steeds was mijn innerlijke reis niet ten einde.
Op een gegeven moment haalde een vriendin mij over om een aantal satsangs van ShantiMayi in Amsterdam bij te wonen. Terwijl ik daar zat in een grote volle zaal, stelde ik mij voor dat alleen zij en ik daar aanwezig waren en ik voelde eenvoudig de intimiteit van ons samenzijn. Ik besloot een aantal maanden bij haar in India door te brengen om te zien of zij mij kon helpen om eindelijk de oceaan van samsara* over te steken.
Ik reisde naar Rishikesh en ging direct naar Sacha Dham*, waar ShantiMayi in de winter verbleef bij haar eigen guru Maharajji. ShantiMayi initieerde me, ik gaf mijn denken en mijn leven uit handen en ontving alleen nog maar: het leven, van moment tot moment.
Gedurende al die jaren van satsang, toewijding, en liefde van mijn leraren, waren er talloze inzichten en realisaties. Uiteindelijk werd het onkenbare beginsel geopenbaard, waarmee het pijnlijke ik-besef oploste.
Ging je na jouw ontwaken meteen satsang geven?
Pas nadat ShantiMayi me drie keer had aangespoord om satsang te gaan geven kwam ik in beweging. Wat een privilege dat ik dat mag doen. Wat een vertrouwen zowel van mijn meester als van hen die naar satsang komen en hun harten openen. Geleidelijk aan zijn de satsangs zich gaan uitbreiden en steeds meer centraal komen te staan in mijn leven. Dat doe ik nu al weer zovele jaren, wereldwijd.
Maar… er is niemand die satsang geeft. Het onderricht is geen onderricht. Er is geen pad dat leidt tot realisatie. De ware aard van alle manifestatie is bewustzijn. Wezenlijk gebeurt er niets, het is eenvoudig stil. En tegelijkertijd, toen ik net begonnen was met het geven van satsang, welde er een sterk verlangen in me op om de hele wereld in mijn armen te nemen. Een verlangen om te doen wat ik kan om het lijden te verlichten.
Maar verlangens, die horen toch niet bij ontwaken?
Verlangens kunnen vrijuit opwellen – er is geen identificatie. De verlangens zijn leeg, zij zijn gemaakt van licht. De massa is er uit: het gewicht van verwachting en mogelijke teleurstelling. En ik besef heel goed dat de wereld en het lijden geen wezenlijke realiteit hebben. Alles is verbeeld.
Is gebed of het reciteren van mantra’s belangrijk?
Als je dat graag wil en er liefde voor hebt, reciteer mantra’s en doe je gebeden. Het doet altijd goed. Maar zolang je denkt dat beoefening van wat dan ook je vrijheid bewerkstelligt, stel je je ontwaken uit. Vrijheid is nu en niet het resultaat van jarenlange beoefening.
Besef dat geen enkel middel toereikend is om het onmiddellijke te leven. Je kunt alleen je ontvankelijkheid vergroten, zoals in meditatie, gebed of het reciteren van mantra’s. Zie je reis zonder doel, besef dat je ontwakend bent, steeds meer ruimte en licht toelatend en expanderend voorbij alle grenzen.
Heeft ruimte geen grenzen?
Ruimte houdt op waar tijd ophoudt.
Wat is de snelste weg naar ontwaken?
Overgave. Geef je overtuigingen over, je aannames, je twijfels, je ambities, je verleden en verwachtingen. Geef je inzichten en alles wat je ooit geleerd hebt over. Wanneer je hele zijn geleegd is, zal vervulling je overspoelen.
Ik merk wel dat mijn leven steeds beter wordt.
Je ontwakende reis beïnvloedt je hele leven. Het is een krachtig medicijn voor je algehele welzijn. Je wordt helder en direct in je communicatie. Je ziet veel, je vizier staat wijd open, je bent steeds minder geïdentificeerd en je creativiteit en je talenten komen ongehinderd tot volle bloei.
Wat betekent het woord ‘guru’?
Guru is Sanskriet en betekent gewoon leraar: in India kun je bijvoorbeeld een guru hebben voor muziek, of voor danslessen. In spirituele kringen wordt voor leraar ook het woord guru gebruikt. Het woord is samengesteld uit gu, dat donker betekent, en ru, dat licht betekent. De guru die je begeleidt op je innerlijke pad naar zelfrealisatie – de satguru – is in wezen geen persoon maar een principe: het principe dat je van duisternis tot licht brengt, zodat de sluimerende wijsheid in jou kan ontwaken.
En als je fysieke guru sterft?
Veel mensen blijven trouw aan hun leraar, ook na het overlijden. Maar het gaat om het principe waar je trouw aan belooft, niet een ‘persoon’. Blijf trouw aan je verlangen tot zelfrealisatie, aan waarheid. De verbinding en de liefde zijn – ook na zijn of haar dood – niet te verbreken. Ik stimuleer de mensen om opnieuw een levende guru te vinden. De psyche is zo subtiel, en al gauw ken je weer realiteit toe aan een concept. Met het heldere zicht van een guru aan je zijde word je je snel bewust van je verborgen gewoontes. Laat je deze mogelijkheid niet ontnemen door misplaatste ideeën over trouw. Er zijn niet meerdere guru’s, guru is één. Het laat zich zien in je leraar, in je hart en in het leven zelf. Laten we ophouden waar dan ook scheidingen aan te brengen. Niet alleen tussen deze en die guru, maar ook tussen mij en jou, tussen mijn binnen- en buitenwereld, mijn spirituele leven en mijn maatschappelijke leven.
Kijk eens wat alleen al het idee van ego voor een pijnlijk gevoel van isolement gezorgd geeft. Het is tijd om alle ideeën van afscheiding achter ons te laten en de eenheid van het bestaan te gaan zien.
Dat besef van eenheid, is dat je uiteindelijke onderricht?
Bij dit besef van Eén ligt genade op je te wachten om je mee te nemen naar volkomen stilte, waar het mysterie ontsluierd kan worden: een algehele ontspanning in eenvoud en natuurlijkheid. Niets speciaals, gewoon, buitengewoon.
Zou jij jouw satsangs Advaitisch noemen?
Ik ben natuurlijk heel erg bevrucht door Advaita Vedanta. Bij ShantiMayi kregen we ook onderricht uit andere non-dualistische stromingen, zoals het mahayana-boeddhisme, ch’an en zen. Ik pluk nu uit een hele grote tuin waarin Advaita een van de bloemen is, een wonderschone weliswaar. Maar de bron van alle waarachtig onderricht is Eén.
Soms is er een woord tijdens satsang dat me zo raakt.
Houd het woord bij je. Probeer het niet te begrijpen. Het ware verstaan is in het veld van liefde, waarin het zich vanzelf onthult.
Wanneer een concept zich ten volle aan je openbaart verliest het woord zijn betekenis. Wend je niet langer af van welk idee dan ook. Houd het dicht bij je. De ideeën sterven in de aanvaarding. En dan welt het heldere weten op dat niet geweten kan worden.
Gaat het voor het ontwaken uiteindelijk om ontspanning?
Ontspanning is veelal een van de laatste dingen die je kunt toelaten. Deze gaat tot in het diepst van je cellen en de meesten komen pas na een grootse inzet tot ontspanning, tot overgave.
Dat klinkt niet goed in onze instant-maatschappij waarin we alles meteen willen hebben, ook verlichting.
We leven niet alleen in een instant-maatschappij, maar ook in een maatschappij van overvloed, zelfs wat spiritualiteit betreft. In elke boekhandel en op YouTube vind je tegenwoordig de prachtigste boeken en filmpjes waarin verwezen wordt naar je wezenlijke natuur. Dagelijks kun je overal in ons eigen land naar satsang gaan. Er is zoveel beschikbaar en alles ligt zo binnen handbereik. Vroeger was je maanden onderweg om in India te komen en dan moest je zoektocht naar een leermeester nog beginnen in vaak uiterst onherbergzame streken. Nu vlieg je er in een dag heen met een boekje op zak met alle informatie over waar de ashrams en de Meesters te vinden zijn. Alles is zo beschikbaar en dat kan aanleiding geven tot vervlakking. Maar in radicale spiritualiteit gaat het nu net om oneindige verdieping en heb je kwaliteiten nodig als nederigheid, doorzettingsvermogen en grenzeloos geduld.
Er is zoveel hectiek in onze maatschappij. Is het niet heel verleidelijk om je terug te trekken in een ashram?
Denk je dat je in een ashram kunt ontsnappen aan je mentale brouwsels? Als je waarheid wil is er geen ontkomen aan. Waar je maar leeft, wat je maar meemaakt, waarheid zal zich aan je tonen in de vorm van waan. Leef voluit en besef dat je ware Zelf onaanraakbaar is: ‘In de wereld maar niet van de wereld’. Als een eendje in het water, maar zelf niet nat. Wees vrij. Vrij van illusies van gebondenheid, vrij van ideeën van identificatie, vrij van angst en schuld, vrij. Het maakt niet uit of dat achter de kassa is bij de supermarkt, op kantoor, thuis met je kinderen of in een ashram.
En moet je aandacht tijdens je spirituele reis op Dat gericht blijven?
Zoals een moeder altijd met haar aandacht bij haar baby is. Wat ze ook doet, haar aandacht is bij haar kind, zelfs als ze slaapt – zodra haar baby huilt wordt de moeder wakker. Dié aandacht.
*Sadhana: Spirituele methode of oefening; het toepassen van de suggesties van de spiritueel leraar.
*Shakti: In de Indiase mythologie vertegenwoordigt Shakti de vrouwelijke energie. Zij is een van de hindoegoden en wordt vereerd als moedergodin. Haar vermogen wordt gezien als de drijvende kracht achter alle actie.
*Dharma: Dat wat draagt, ondersteunt; juist handelen, morele plicht, de kosmische wet, het onderricht, de weg; zien wat is.
*Samsara: De cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte waar iedereen aan onderhevig is, zolang de natuurlijke staat niet is gerealiseerd.
*Sacha Dham: Ashram van Maharajji in Laxmanjhula, Noord India.